مجموعه: فرهنگ زندگي

كريسمس يكي از روزهاي مقدس سال است كه به سالروز ميلاد حضرت عيسي بن مريم(ع) اشاره دارد، اما به طور كلي جشن كريسمس تولد مسيح(ع) تحت تأثير سنتها و رسوم سكولار جشنهاي زمستاني چون ساتورناليا قرار گرفته است.

سنتهاي كريسمس دربرگيرنده نصب تصوير سنتي تولد مسيح، تزئين درخت كريسمس و تبادل هديه و كارت تبريك و حضور بابانوئل در شب عيد كريسمس است و محورهاي اين عيد بر ترويج حسن نيت، بخشندگي، مهرباني و گردهمايي هاي خانوادگي استوار است.

كريسمس به صورت سنتي روز ۲۵ دسامبر برگزار ميشود، اما برخي كليساهاي ارتدكس شرقي روز ۷ ژانويه را به عنوان كريسمس جشن ميگيرند كه با ۲۵ دسامبر در تقويم جوليان يكسان است. اين تاريخها تنها سنتي بوده و به نظر نميرسد تاريخ حقيقي تولد مسيح چنين روزي بوده باشد.

كريسمس در بسياري از كشورهاي سراسر جهان جشن گرفته ميشود و اين امر به چگونگي پراكندگي مسيحيان و فرهنگ غربي و تركيب آن با جشنهاي زمستاني ارتباط دارد. علي رغم نفوذ شايع سنتهاي كريسمس آمريكايي و بريتانيايي كه در فيلمها، ادبيات، تلويزيون و ساير رسانه ها مشاهده ميشود، سنتهاي متعددي به منظور جشن كريسمس هنوز هم در مناطق و محلهاي مختلف برگزار ميشوند.

جشنهاي زمستاني پيش از كريسمس

در سنتهاي بسياري از فرهنگها جشن زمستاني از جشنهاي بسيار محبوب تلقي ميشود و بخشي از آن به كم شدن كارهاي كشاورزي در فصل زمستان برميگردد، از ديدگاه ديني ايستر (عيد پاك) مهمترين جشن در تقويم كليسايي بوده و كريسمس از اهميت كمتري برخوردار بود، از سوي ديگر كليساهاي اوليه به جشن گرفتن تولد اعضاي كليسا معترض بودند. برتري جشن كريمسمس در دوران مدرن از بسياري لحاظ منعكس كنده تأثير فزاينده سنت جشنهاي زمستاني است كه در آن ميان ميتوان به جشنهاي ساتورناليا، ناتاليس سوليس ايويچتي، يول اشاره كرد.

در عصر رومنها، جشن ساتورناليا مشهورترين جشن زمستاني و زمان استراحت، جشن، شادي و پايان قوانين رسميمحسوب ميشد. اين جشن به احترام ساتورن از ۱۷ تا ۲۴ دسامبر برگزار ميشد اما در دوره امپراطوري اين جشن از هفت به پنج روز تقليل يافت.

ناتاليس سوليس ايويچتي روز ۲۵ دسامبر تحت عنوان "تولد خورشيد مغلوب نشدني" جشن گرفته ميشد و دربرگيرنده ستايش الههها و خدايان خورشيد بود. الگابالوس امپراطوري رومي (۲۲۲-۲۱۸) بنيانگذار اين جشن بود كه مجبوبيت آن در دوران اريليان به اوج خود رسيد. روز ۲۵ دسامبر همچنين تاريخ انقلاب زمستاني است و اين جشن نشان دهنده عدم مغلوب شدن خورشيد در زمستان بود. بسياري از نويسندگان اوليه مسيحيت تولد دوباره خورشيد را به تولد مسيح نسبت داده اند و كاتوليكها استدلال ميكنند كه جشن سول اينويكتوس همان تاريخ كريسمس و ميلاد مسيح است.

جشن يول در اواخر دسامبر و اوايل ژانويه برگزار ميشد و هدف از آن احترام و ستايش خداي رعد بود؛ يك كنده بزرگ چوب را با اين اعتقاد بود كه هر جرقه رعد بيشتر باشد نشان دهنده تعداد خوك يا گوسالهاي است كه سال آينده متولد خواهد شد آتش ميزدند و جشن تا سوختن كامل كنده ادامه داشت و گاهي به ۱۲ روز ميكشيد. از آنجا كه اروپاي شمالي از آخرين بخشهايي بود كه به مسيحيت روي آورد جشنهاي غير مسيحي آنها تأثير بسياري بر شكلي گيري جشن كريسمس داشت. اسكانديناويها هنوز هم كريسمس را يول مينامند، كه اين كلمه به تدريج در زبانهاي انگليسي و آلماني معادل كريسمس شد.

خاستگاه هاي جشن كريسمس

به درستي مشخص نيست كه چه زمان و چرا ۲۵ دسامبر را به تاريخ تولد مسيح نسبت دادند، چرا كه عهد جديد هيچ تاريخي را در اينباره ذكره نكرده است. ***توس جوليوس آفريكانوس نخستين مورخ مسيحي بود كه شرح وقايع جهاني را آغاز كرد در رايج كردن اين ايده كه مسيح روز ۲۵ دسامبر متولد شد نقش محوري داشت. اين تاريخ نه ماه پس از تاريخ آبستن شدن حضرت مريم(س) (۲۵ مارس) محسوب ميشود. از سوي ديگر ۲۵ مارس تاريخ اعتدال بهاري بوده و خلق حضرت آدم (ع) تلقي ميشود.

مسيحيان در دوران اوليه ظهور مسيح بر اين باور بودند كه ۲۵ مارس تاريخ مصلوب شدن مسيح است.

تعيين تاريخ ميلاد مسيح(ع) در ابتدا الهام بخش برگزاري جشن و سرور نبود. ترتوليان از متألهان اوليه مسيحيت ميلاد مسيح را به عنوان جشن مهمي در كليساي روميآفريقا تلقي نكرده است. در سال ۲۴۵، اوريگن فيلسوف و متأله مسيحي يوناني جشن گرفتن ميلاد مسيح را تقبيح كرد و اظهار داشت كه تنها گناهكاران روز تولد خود را جشن ميگرفتند.

نخستين اشاره به جشن كريسمس (ميلاد مسيح) در تقويم فيلوكالوس مشاهده ميشود كه در سال ۳۵۴ در روم گردآوري شد. در شرق نيز مسيحيان تولد مسيح را به عنوان بخشي از عيد تعميد مسيح و ديدار سه مرد حكيم ستاره شنان ايراني از عيسي جشن گرفته ميشود؛ اگرچه اين جشن بر تعميد مسيح تمركز دارد. پس از مرگ والنس امپراطور طرفدار عقايد اريوس در نبرد اديرنه سال ۳۷۸ جشن كريسمس در شرق رنگ بيشتري به خود گرفت، اما اين روند در قرن چهارم بيش از پيش مجادله برانگيز بود و پس از آنكه گريگوري نازيانزوس در سال ۳۸۱ به عنوان اسقف منصوب شد اين جشن از ميان رفت و در سال ۴۰۰ با انتصاب جان كريستوستوم بار ديگر به قوت خود باز گشت.

قرون وسطي

اوايل دوران قرون وسطي روز كريسمس تحت تأثير جشن تعميد مسيح بود و در غرب بر ديدار سه مرد ستاره شناس ايراني از نوزاد مسيح تمركز ميكردند. اما تقويم قرون وسطي تحت نفوذ تعطيلات مربوط به كريسمس قرار گرفته بود. برجستگي كريسمس پس از امپراطوري شارلمان تقويت شد، چرا كه مراسم تاجگذاري وي در روز كريسمس سال ۸۰۰ و ويليام اول پادشاه بريتانيا روز كريسمس سال ۱۰۶۶ انجام شد.

در اواسط قرون وسطي تعطيلات كريسمس به قدري پررنگ بود كه وقايع نويسان و مورخان به كرات اشاره كرده اند كه بسياري از نجيب زادگان و اشراف كريسمس را جشن ميگرفتند. ريچارد دوم پادشاه انگلستان در سال ۱۳۷۷ جشن كريسمسي برگزار كرد كه ۲۸ گاو و ۳ هزار گوسفند به عنوان غذا سرو شد. سرود خواندن در جشنهاي كريسمس نيز از قرون وسطي شكل گرفت، اما بسياري از نويسندگان آن زمان اين گروه هاي موسيقي را تقبيح كرده و اظهار داشتند كه اين شيوه ممكن است به ادامه يافتن سنتهاي ساتارنوليا و يول منتهي شود.

اصلاحات دهه ۱۸۰۰

در طول دوره اصلاحات مسيحيت، پروتستانها جشن كريسمس را به عنوان تجملات كليساي كاتوليك و پاپها محكوم كردند. كليساي كاتوليك نيز به واسطه افزايش مؤلفه هاي ديني اين جشنها به انتقاد پروتستانها واكنش نشان داد. طي جنگ داخلي بريتانيا، در سال ۱۶۴۷ پروتستانهاي هوادار ساده زيستي و سخت گيري مذهبي كريسمس را ممنوع كردند اما طرفداران كريسمس در چندين شهر تظاهرات كرده و به مدت چند هفته كنترل كانتربري (مقر اسقف اعظم انگليس) را در دست گرفتند. در سال ۱۶۶۰، دوران بازگرداندن چارلز دوم به سلطنت اين ممنوعيت از بين رفت، اما هنوز هم برخي از روحانيون انگليكن با استناد به استدلالهاي پروتستان با جشن كريسمس مخالف هستند.

در آمريكا كه مستعمره انگلستان بود، پيوريتنها (پروتستانهاي هوادار ساده زيستي و سختگيري مذهبي) با كريسمس مخالفت كردند و جشن كريسمس از سال ۱۶۵۹ تا ۱۶۸۱ در بوستن غيرقانوني تلقي ميشد. در همان زمان ساكنان ويرجينيا و نيويورك مراسم كريسمس را آزادانه برگزار ميكردند، پس از انقلاب آمريكا به علت نسبت دادن كريسمس به رسوم انگليسي جشن كريسمس محبوبيت خود را از دست داد.

طي دهه ۱۸۲۰ كه تنشهاي فرقه اي در انگلستان آرام شده بود، نويسندگان بريتانيايي نسبت به از بين رفتن و كمرنگ شدن جنش كريسمس ابراز نگراني كردند و تلاشهايي در راستاي احياي اين سنتها صورت گرفت. كتاب ترانه كريسمس چارلز ديكنز كه در سال ۱۸۴۳ منتشر شد نقش مهمي در خلق مجدد كريسمس با محور خانواده، حسن نيت و مهرباني ايفا كرد.

اوايل قرن نوزدهم علاقه به كريسمس در آمريكا به واسطه چند داستان كوتاه نوشته واشنگتن ايروينگ احيا شد. مهاجران آلماني و آمريكايي هايي كه پس از جنگ داخلي آمريكا به كشور بازگشتند سهم مهميدر آوردن سنتهاي كريسمس اروپايي به قاره آمريكا برعهده داشتند. كريسمس در سال ۱۸۷۰ به عنوان يكي از تعطيلات فدرال ايالت متحده اعلام شد.

قرن بيستم و پس از آن

در سال ۱۹۱۴، نخستين سال جنگ جهاني اول ميان سربازهاي آلماني و بريتانيايي آتش بس موقت وغير رسميشكل گرفت و سربازان هر دو طرف اقدام به خواندن سرودهاي كريسمس كرده و جنگ را متوقف كردند، از سوي ديگر داستانهاي بسياري درباره اين آتش بس روايت شده اما شواهدي مبني بر وقوع اين رويداد وجود ندارد.

اواخر قرن بيستم ايالات متحده با مناقشه اي برسر ماهيت كريسمس و جايگاه آن به عنوان جشن ديني يا سكولار مواجه شد، چرا كه برخي به رسميت شناختن كريسمس را به عنوان تعطيلات فدرال نقض قانون جدايي كليسا و دولت ميدانند و اين امر چندين بار در دادگاه هاي مختلف مطرح شد و دادگاه عالي ايالات متحده روز ۱۹ دسامبر ۲۰۰۰ حكم داد كه به رسميت شناخت روز كريسمس به عنوان تعطيلات رسميو عمومينقض كننده قانون جدايي دين از حكومت نيست چرا كه اين روز يك هدف واضح سكولار در پي دارد.

نگراني هايي كه در رابطه با تركيب ماهيت سكولار با كريسمس مسيحي وجود داشت در قرن بيست ويكم نيز ادامه دارد. در سال ۲۰۰۵ برخي از مسيحيان همراه محافظه كاران آمريكايي عليه سكولار شدن كريسمس تظاهرات كردند. برخي اعتقاد دارند كه كريسمس با روندهاي سكولار يا اشخاص و سازمانهاي ضد مسيحي مورد تهديد واقع ميشود.

بيشتر بخوانيد تا بيشتر بدانيد